Dolina Kathmandu – kolebka kultury newarskiej

Mimo iż Nepal rozciąga się geograficznie daleko poza Dolinę Kathmandu, to jednak ona stanowi kolebkę całej kultury nepalskiej. Niegdyś to miejsce utożsamiano z całym Nepalem, tu rezydowali władcy, tu mieściły się najważniejsze świątynie i inne miejsca kultu. Dolina Kathmandu leżała również na szlaku, po którym z południa wędrowali wielcy nauczyciele indyjscy, z północy zaś tybetańscy mistrzowie buddyzmu lub gorliwi wyznawcy, odbywając swoje pielgrzymki. Od wieków krzyżowały się tu wpływy dwóch wielkich kultur Azji. Pielgrzymi, mnisi, kupcy oraz zagrożone klany z sąsiednich rejonów bardzo chętnie osiedlały się na terenie Doliny, często po to tylko, aby przeczekać śnieżne roztopy na północy. Dolina Kathmandu kwitła, rozwijała się wraz z rozwojem buddyzmu. Powstawały wciąż nowe miejsca, do których udawali się oddani Buddzie Nepalczycy. Od zawsze bowiem stanowiła ona w ich świadomości miejsce szczególne. Głównie za sprawą buddyjskich korzeni i znaczenia niektórych ze świętych stup, świątyni, klasztorów, czy całych kompleksów miejskich.

Swajambhu

Swajambhu określane jest czasem jako najświętsze miejsce w całym Nepalu. Co ciekawe, w tym jednym zgadzają się zarówno buddyści jak i hinduiści. Na wzgórzu znajdują się bowiem miejsca kultu obu tych religii. Buddyści udają się do swego sanktuarium, miejsca, gdzie Budda pod postacią kwiatu lotosu obrał nowe miejsce swego zamieszkania. Na szczycie znajduje się również kilka kapliczek poświęconych Śiwie oraz dedykowana bogini ospy, Śitali, hinduistyczna świątynia . Każdego więc dnia liczni wierni przynoszą kwiaty, ryż, kolorowe proszki, palą kadzidła, składają w ofierze pokarmy. Swajambhu to miejsce, gdzie najlepiej widać, w jak nierozłączny sposób hinduizm splótł się z buddyzmem.

Na szczycie Swajambhu swym pięknem urzeka biało-złota stupa. Według legend stoi tam już ponad 2500 lat, choć najstarsze inskrypcje datuje się na 1129 rok. Podstawę jej tworzy wielka biała kopuła, kryjąca wewnątrz święte relikwie. Całość wieńczy strzelista złota wieża. Nad kopułą jest kwadratowa, symbolizująca ziemię podstawa, wyżej wieżę tworzą metalowe dyski. Docierając na szczyt można zobaczyć wymalowane w tym miejscu cztery pary oczu Buddy, po jednej skierowanej na każdą ze stron świata. Dysków jest tyle, ile stopni buddyjskiego piekła, czyli 13. Na samym wierzchołku połyskuje pozłacany parasol, symbol buddyjskiego majestatu. 

Ku podstawie kopuły biegną od niego dziesiątki powiewających na wietrze chorągiewek modlitewnych. Wokół stupy pielgrzymi odmierzają trasę kręcąc dwustu jedenastoma młynkami modlitewnymi, na każdym z nich umieszczono mantrę Om mani padme hum. 

Tuż obok znajduje się klasztor jednej ze szkół buddyzmu tybetańskiego - szkoły kagju. Nieustannie dobiegają stamtąd modły, stłumione dźwięki trąb oraz bębnów. Aby wspiąć się na sam szczyt wzgórza pokonać trzeba 365 stopni, po obu stronach obserwować można buddyjskie rzeźby, drobnych rzemieślników oraz małpy, dzięki którym Swajambhu znane jest pod inną również nazwą – Świątynia Małp.

Stupę odnawiano wiele razy, zwłaszcza po częściowym zniszczeniu po inwazji islamskiej w połowie XIV wieku. O wyglądzie dzisiejszym stupy zdecydowały ówczesne wydarzenia. Później w prace renowacyjne włączył się król Pratap Malla, który podarował m.in. wielką wadźrę z brązu, która jest pierwszą rzeczą, jaką widzimy po wdrapaniu się na sam szczyt. To ten właśnie król wzniósł na szczycie dwie budowle sakralne w stylu hinduskich świątyń. Budowle poświęcone są żeńskim bóstwom tantrycznym. Wokół głównej budowli znajdują się liczne mniejsze stupy, tzw. ćaitje i przeważnie nie są one zabytkowe, tylko pochodzą z czasów współczesnych. Wyrzeźbione na nich postacie bóstw świadczą o tym, jak wielkim szacunkiem traktowano to miejsce. Wnętrze stupy kryje wiele symbolicznych przedmiotów i wyobrażeń. Są tam m.in. wizerunki pięciu dhjanibuddów oraz ich żeńskie odpowiedniki.   

Bodhnath

Obok stupy Swajambhunath, Bodhnath jest równie ważnym buddyjskim miejscem kultu na terenie Doliny Kathmandu. Jej średnica równa jest jej wysokości i wynosi 40 metrów, w obwodzie ma 270 metrów, co oznacza, że jest to największa budowla sakralna tego typu na terenie całej Doliny i całego Nepalu. Znajduje się ona około 8 km od Kathmandu, na trasie starego szlaku kupców i pielgrzymów, łączącego Indie z Tybetem. Data powstania stupy nie jest dokładnie znana, szacuje się, że pierwsze zabudowania pojawiły się tam około VII wieku. Bodhnath zawsze było miejscem szczególnie ważnym dla Tybetańczyków, nie dziwi więc fakt, że po agresji Chińskiej Republiki Ludowej na Tybet, wielu z nich uciekając osiedliło się właśnie w tym miejscu. Z czasem wokół stupy powstawać zaczęły klasztory tybetańskie, jeden z  nich jest również siedzibą najwyższego dostojnika buddyzmu tybetańskiego w Nepalu. Dziś otaczające stupę klasztory oraz inne zabudowania są domem wielu uchodźców tybetańskich. 

Patan

Obok Kathmandu i Bhaktapuru, Patan stanowi trzecie miasto królewskie w Nepalu. W przeciwieństwie do hindusko–buddyjskiego Kathmandu, głównie hinduskiego Bhaktapuru, Patan to przede wszystkim miasto buddyjskie. Wynika to wyraźnie z legend o jego założeniu, odnoszących się do czasów wielkiego cesarza Aśoki. Legenda głosi, że postawił on stupę, znajdującą się w centrum miasta oraz cztery stupy, wyznaczające granice miasta. Piąta stupa znajdywała się przypuszczalnie w dzielnicy Patuko, na północ od zespołu pałacowego. W tym miejscu widać obecnie tylko kopiec o wysokości około 10 metrów. Dokładne określenie czasu powstania stup jest trudne, głównie ze względu na ich prostą formę. Niewiele wiadomo o historii Patanu. Po raz pierwszy miasto stało się siedzibą królewską pod rządami króla Siddhiego Naraśimy Malli, który rządził w latach 1620 – 1661 . Patan stopniowo rozbudowywał się, czego świadectwa obserwować możemy do dzisiejszego dnia. Niestety zdobywca Doliny Kathmandu, król Prithwinarajan Shah pozwolił splądrować miasto. Skradziono wówczas wiele cennych dzieł sztuki. Miasto ucierpiało również w czasie trzęsienia ziemi w 1934 roku. 

O pierwotnie buddyjskim charakterze miasta świadczy ponad 150 budynków, w których niegdyś mieściły się klasztory. Obecnie nie mieszkają już w nich mnisi, ale newarskie rodziny. W Patanie znajduje się około 18 głównych klasztorów, baha oraz kilkanaście klasztorów o mniejszym znaczeniu, bahi. Najbardziej znany to Kwa Baha, noszący również nazwę Złotej Świątyni. W świątyni o wspaniałych framugach okiennych można zobaczyć wizerunki Akszobhji oraz Buddy Śakjamuniego. Jednym z najstarszych klasztorów jest U Baha, zwany również Rudrawarna Mahawira. Na dziedzińcu jego znajdują się liczne mniejsze stupy oraz wiele posągów. Największym szacunkiem darzy się jednak posąg Akszobhji w otoczeniu pozostałych dhajnibuddów i bodhisattwów. W pobliżu klasztoru U Baha znajduje się Mahabuddha Baha, ze świątynią o tej samej nazwie, znaną jako Świątynia Tysiąca Obrazów Buddy. Na każdej z ponad 9000 cegieł znajduje się wizerunek transcendentalnego Buddy. 

Patan słynie z odbywających się raz do roku niezwykle uroczystych procesji, które są częścią święta, obchodzonego ku czci Awalokiteśwary. Określany w Patanie jako rato, czyli czerwony, a seto, czyli biały w Kathmandu, posąg obwożony jest po mieście, aby wszyscy chętni mogli go zobaczyć. 
Na terenie Patanu znajduje się jeszcze wiele równie słynnych, co pięknych budowli, rzeźb, posągów zarówno buddyjskich, jak i hinduistycznych. Nie bez powodu Patan określany jest jako najpiękniejsze miasto Nepalu, miasto rzemieślników, artystów, kupców.

Sankhu

Niewielka wioska Sankhu znajduje się na północny zachód od Kathmandu. Słynie ona z tego, że na przestrzeni wieków znajdująca się tam Świątynia Wadźrajogini stała się najbardziej czczoną przez Tybetańczyków świątynią w Nepalu. Świątynia nie olśniewa ani rozmiarami, ani przepychem. Na jej terenie znajduje się jednak wiele niezwykle cennych i pięknych posągów oraz rzeźb. Świątynia znajduje się na terenie kompleksu, zawieszonego wysoko ponad dnem Doliny. Główne sanktuarium wzniósł w 1655 roku król Pratap Malla . Obok głównej świątyni znajduje się mniejsza, dwupoziomowa upamiętniająca Błękitną Tarę, jedno z wcieleń tego popularnego w Nepalu bóstwa. Świątynia Wadźrajogini ma formę pagody o potrójnym dachu z miedzianej blachy . Sam posąg zobaczyć można jednak tylko po otwarciu drzwi przez strzegącego świątynię mnicha i odprawieniu specjalnych rytuałów.

Namobuddha

Namobuddha czczona jest głównie przez Tybetańczyków, Newarowie nie darzą jej aż tak wielkim szacunkiem. Ogromny kompleks świątynny znajduje się około 45 km na wschód od Kathmandu, zaledwie dwie godziny drogi od Panauti, które słynie z tego, że znajduje się tam jedna z najstarszych świątyń na terenie całej Doliny, piękna Świątynia Indreszwar Mahadew, pochodząca z XIII wieku. Dotarcie do Namobuddha wymaga od pielgrzyma nie lada wysiłku, kompleks znajduje się na wzgórzu, na wysokości nieco ponad 2000 m n.p.m. Namobuddha to miejsce szczególne, głównie z tego względu, że według legendy to tu właśnie w jednym ze swoich poprzednich wcieleń Budda poświęcił swe życie, aby ratować życie tygrysicy i jej młodych, umierających z głodu. Innym chętnie odwiedzanym w Namobuddha miejscem jest klasztor Tangho tybetańskiej szkoły kagju.

Lumbini

Lumbini to jedno z najsłynniejszych miejsc w Nepalu, miejsce narodzin Buddy, miejsce licznych spotkań buddystów z całego świata. Według legend około 250 r. p.n.e. do Lumbini dotarł cesarz Aśoka, chcąc uczcić miejsce narodzin wielkiego nauczyciela. Dowodami na to mają być kamienne inskrypcje na kolumnach. Inskrypcje na kolumnach zaświadczać mają również, że Budda narodził się na Równinie Kapilawastu, której stolicą było w owym czasie Tilaurkot. Miejsce narodzin opisali chińscy mnisi z V–VII wieku. W XIII wieku władcy z dynastii Mallów wyprawiali się z zachodniego Nepalu do tego miejsca pielgrzymek. W Lumbini siedzibę mają dwa klasztory buddyjskie. Celem pielgrzymek jest również świątynia Maja Dewi, wzniesiona na cześć matki Siddharthy Gautamy oraz znajdująca się na południe od niej sadzawka Puszkarni, w której Budda miał wziąć swoją pierwszą kąpiel.