W przypadku języka chińskiego mówimy raczej o wielu językach, czy dialektach, nie o jednym języku.
Język, którym obecnie posługuje się większa część populacji Chin to tzw, putonghua czyli wspólna mowa. Jest to określenie, które nadano pod wpływem Ruchu 4 Maja z 1919 r. językowi opartemu na dialekcie północnych Chin. Celem było przyjęcie języka narodowego a dialekt Pekinu wydał się najbardziej zadowalającym kompromisem.
Od tego momentu język powszechny stał się ogólnie obowiązującym, uczą się go dzieci w szkole, językiem tym mówi telewizja, radio i kino. Nie zmienia to jednak faktu, że w Chinach wyróżnić można kilkadziesiąt języków. W niektórych przypadkach podobieństwo jest duże, czasem jednak języki te oddalone są od siebie na tyle dużo, że wzajemna komunikacja jest problemem. Wystarczy porównać ze sobą dialekt pekiński z dialektem z Szanghaju czy Kantonu. Podczas gdy mieszkańców Pekinu łączy z krajanami z Szanghaju posługiwanie się czterema tonami, dialekt kantoński posiada ich aż 9. Komunikacji nie ułatwia również fakt, że te same znaki w różnych regionach wymawiane są na inne sposoby.
Tony występujące w języku chińskim spędzają sen z powiek obcokrajowcom, podejmującym naukę chińskiego. W putonghua wyróżnia się cztery tony:
- równy
- wznoszący
- wnosząco-opadajacy
- opadający
Oddzielnie wyróżnia się również ton neutralny.
Znaczenie poszczególnych tonów jest o tyle duże, że znaczenie danej sylaby zmienia się w zależności, na jakim tonie się ją wypowie. Łatwo wiec pomylić matkę (chiń. ma1) z koniem (chiń. ma3). Biedy napytać możemy sobie również wtedy gdy przez nieuwagę pomylimy słowo „pytać” (chiń. wen4) z „całować” (chiń. wen3).
Nauka chińskiego to proces złożony z kilku elementów: nauki znaku, znaczenia słowa oraz tonu, na którym występuje. Proces ten powinien przebiegać równocześnie. Niewiele bowiem da znajomość znaku czy słowa bez znajomości tonu czy nawet znajomość słowa, które nie wiemy jak zapisać.
Znaki, których wyróżnia się ponad 60 tys. są kwintesencją języka chińskiego. Rządzą się one własnymi prawami choć nie są rdzennie chińskim wynalazkiem. Znaki pojawiły się w Chinach pod wpływem kontaktów ze światem Sumerów, którzy również używali, nawet dużo wcześniej niż Chińczycy, pisma piktograficznego. Znaki chińskie ewoluowały i wygląd który przybrały dzisiaj jest w dużej mierze wynikiem procesu upraszczania znaków, który miał miejsce w latach 50. XX w. Wielu sprzyjało temu procesowi, wielu jednak było przeciwnych upraszczaniu znaków, motywując to utratą ich pierwotnego źródłowego znaczenia. Znaki chińskie dzieli się bowiem na grupy, w zależności od ich pochodzenia. Wyróżniamy więc znaki piktograficzne, ideogramy, piktogramy złożone, znaki fonetyczno-odeograficzne oraz znaki zapożyczone. Najciekawsze są piktogramy, które przedstawiają mniej lub bardziej realistyczne rysunki konkretnych obiektów, np.:
słońce 日 księżyc 月 woda 水 góra 山 ogień 火 brama 門
Najczęściej występujące obecnie znaki to znaki fonetyczno-ideograficzne, złożone z dwóch elementów, z których jeden wskazuje na wymowę, druki na przynależność do określonej grupy znaczeniowej.
Mimo iż znaków jest kilkadziesiąt tysięcy wystarczy znajomość ok. 3 tys., aby porozumiewać się, czytać gazety lub podpisy go filmów. Obecnie dużym problemem jest wtórny analfabetyzm, który powoduje, że młodzież używająca telefonów komórkowych, komputerów zapomina jak pisze się dany znak. Znajomość kolejności kresek, ich grubości i stopnia zagięcia kreski były niegdyś wyznacznikiem przynależności do warstwy ludzi wykształconych.
Słowniczek przydatnych wyrazów i zwrotów
Naukę i wymowę chińskich znaków ułatwił wprowadzony w latach 50. XX w. pinyin. Jest on obecnie ogólnie obowiązującym i powszechnym systemem transkrypcji języka chińskiego. Nie jest jednak jedynym. To właśnie mnogość systemów powoduje, że w różnych publikacjach znajdziemy różne zapisy tych samych nazw czy nazwisk, np.: Mao Zedong i Mao Tse-tung, Jiang Jieshi i Czang Kai-shek (czasem można spotkać zapis Chiang Kai-shek). W naszej publikacji posługujemy się transliteracją pinyin a poniżej znajdą Państwo kilka użytecznych słów i zwrotów, których znajomość okazać się może kluczowa w kontaktach z Chińczykami. Pamiętać należy, że każde chińskie słowo, które wydobędzie się z ust obcokrajowca zostanie z radością i szerokim uśmiechem powitane przez miejscowych. Zapraszamy wiec do nauki!
Oto przybliżona wymowa chińskich samogłosek i spółgłosek:
ei – jak polskie „ej”
c – „c” z przydechem
ch – „cz” z przydechem
h – mocne, gardłowe „h”
i – w większości przypadków jako „i”, po c, ch, r, s, sh, z, zh jako „y”
ian – jak „ien”
ie – pomiędzy „ie” a „je” z – jak “dz”
zh – jak „dż”
j – jak „dź”
ou – jak „oł”
q – jak „ć” z przydechem r – nosowe „ż”
sh – jak „sz”
ui – pomiędzy „uj” a „ej” uo – jak „ło”
ü – jak niemiecki umlaut
x – jak „ś” yu – pomiędzy „ü” a „ju”
Liczymy po chińsku:
0 令 líng
1 一 yī
2 二 èr
3 三 sān
4 四 sì
5 五 wu
6 六 liù
7 七 qī
8 八 bā
9 九 jiu
10 十 shí
11 十一 shíyī
12 十二 shí'èr
20 二十 èrshí
30 三十 sānshí
40 四 十 sìshí
50 五十 wushí 90 九十 jiushí
100 一百 yībai
101 一百零一 yībailíngyī
102 一百零二 yībailíngèr
103 一百零三 yībailíngsān
200 二百 èrbai
300 三百 sānbai
500 五百 wubai
1000 一千 yīqiān
1 000 000一百 yībaiwàn
W Chinach podstawową jednostką do określania dużej ilości rzeczy jest 1万wàn, czyli 10000, Rzadko używa się miary 1 milion. Na określenie miliona używa się określenia 100 万wàn.
Mówimy po chińsku!
Dzień dobry 你好/您好 nǐhǎo/nínhǎo (honoryfikatywne)
Dziękuję 谢谢 xièxie
Proszę （podając coś） 请拿 qǐngná
Przepraszam 对不起 duìbuqǐ
Przepraszam, chciałem zapytać 请问 qǐng wèn
Przepraszam, proszę mnie przepuścić 劳驾 láojià
Dobry wieczór 晚上好 wǎnshàng hǎo
Do widzenia 再见 zàijiàn
Jak się masz? /Jak się Pani/Pan ma? 你好吗?/您怎么样？ nǐhǎo ma?/nín zěnme yàng?
Dziękuję dobrze / dziękuję wspaniale / dziękuję nie najlepiej
我很好/我非常好/我不太好 wǒ hěn hǎo/wǒ fēicháng hǎo/ wǒ bù tài hǎo
Nie ma za co 不客气/不用谢 bú kèqi/ bùyòng xiè
Nie mówię po angielsku/chińsku 我不会说英语/汉语 Wǒ bù huì shuō yīngyǔ/ hànyǔ.
Nie rozumiem 我不懂 Wǒ bù dǒng.
Skąd Pan/Pani jest? 您是从哪来的？Nǐ shì cóng nà lái de?
Jestem z Polski/ Polakiem/ Polką 我是从波兰来的/我是波兰人 Wǒ shì cóng Bōlán lái de/ wǒ shì Bōlán rén.
Mam na imię 我叫… Wǒ jiào…
To mój adres 这是我的地址 Zhè shì wǒde dìzhǐ.
Miło było Pana / Panią poznać 认识您我很高兴 Rènshi nín wǒ hěn gāoxíng.
Szczęśliwej podróży 一路平安 yīlùpíng'ān
Przydatne znaki
Wejście 入口 rùkǒu
Wyjście 出口 chūkǒu
Otwarte 开门 kāimén
Zamknięte 关门 guānmén
Zajęte, zarezerwowane 有人 yǒurén
Palenie wzbronione 禁止吸烟 jìn zhǐ xīyān
Toaleta 卫生间wèishēngjiān damska女 nǚ
męska 男 nán
W podróży
Autobus 公共汽车 gōnggòng qìchē
Dworzec autobusowy 汽车站 qìchēzhàn
Dworzec kolejowy 火车站 huǒchēzhàn
Informacja 问讯处 wènxùnchù
Kasa biletowa 售票处 shòupiàochù
Lotnisko 机场 jīchǎng
Metro 地铁 dìtiě
Peron 站台 zhàntái
Pociąg 火车 huǒchē
Kuszetka 卧铺 wòpù Kuszetka dolna 下铺 xiàpù
Kuszetka środkowa 中铺 zhōngpù
Kuszetka górna 上铺 shàngpù
Miękkie leżanki 软卧 ruǎnwò
Twarde leżanki 硬卧 yìngwò
Miejsca miękkie siedzące 软座 ruǎnzuò
Miejsca twarde siedzące 硬座 yìngzuò
Poczekalnia 候车室 hòuchēshì
Przechowalnia bagażu 寄存处 jìcúnchù
Bilet 票 piào
Odjazdy 开出 kāichū
Przyjazdy 到达 dàodá
Poproszę 1/2/3 bilet(y) 1/2 klasy do…? 我要买去…的一/两/三张票。一等/二等Wǒ yào mǎi qù…de yī/liǎng/sān zhāng piào. Yīděng/èrděng
