Zakazane Miasto w magicznej odsłonie

Każdy kto był w Pekinie i zwiedzał zabytki Północnej Stolicy spotykał się z różnorodną symboliką, która jest wszechobecna i przepełnia każde miejsce. Bogactwo symboli sprawa, że zabytki Państwa Środka są owiane tajemnicą i mistycyzmem, a zwiedzający poznaje nie tylko historię danego miejsca, ale również kosmologię i mitologię Chin. Bez względu na to, czy to będzie Zakazane Miasto, Świątynia Nieba czy Pałac Letni, w czasie zwiedzania ukaże nam się bogaty świat symboli, dzięki któremu zwiedzanie nabierze nowego wymiaru i pozwoli nam lepiej zrozumieć postrzeganie świata przez Chińczyków. Niektóre symbole są zarezerwowane tylko dla wybranych zabytków i praktycznie nigdzie indziej nie spotykane. Dobrym przykładem unikatowości może być kolor niebieski, który symbolizuje Niebo i jest dominującym kolorem dachówki w Świątyni Nieba. Inne symbole pojawiają się w wielu zabytkach, a ich powtarzalność świadczy o ważności danego symbolu i głębokiego przywiązania do jego znaczenia. Idealnym przykładem jest często występujący symbol liczby dziewięć, który można spotkać i w Świątyni Nieba i w Zakazanym Mieście.

Wszystkim miłośnikom Chin chcemy przybliżyć najciekawsze symbole, którymi przepełnione jest Zakazane Miasto. Dla osób, które były w Chinach i spacerowały po Pałacu Cesarskim będzie to okazja, aby powrócić wspomnieniami do wakacji i pobytu w Chinach. Dla osób, które nie były jeszcze w Chinach to świetna okazja do pierwszego kontaktu z kosmologią Chin i jeszcze lepszego przygotowania się do wyjazdu.

Od wieków, dla każdego Chińczyka, centrum Chin i jednocześnie centrum całego wszechświata, to Zakazane Miasto – miejsce, z którego przez ponad 500 lat rządzono Chinami. To największy i najlepiej zachowany zespół pałacowy na świecie, w którym rezydowali cesarze dwóch ostatnich dynastii Ming i Qing (1368–1911). To właśnie tutaj zapadały najważniejsze decyzje dotyczące Państwa Środka oraz jego mieszkańców. W tym wielkim kompleksie pałacowym wysokie mury i grube okna skutecznie odgradzały rodziny cesarskie od poddanych, wiernie strzegąc najskrytszych cesarskich sekretów. Dla zwykłego Chińczyka był to świat niedostępny, świat intryg, tajemniczych zbrodni, rywalizacji o wpływy oraz koterii. Świat pięknych konkubin oraz brutalnych eunuchów. Każdy marzył, żeby na własne oczy choć przez chwilę móc zajrzeć do środka i zobaczyć jak żyje władca. Wejście do tego „zakazanego ogrodu” było zarezerwowane tylko dla rodziny i świty cesarskiej oraz najważniejszych urzędników i wojskowych. Zakazane Miasto było faktycznie zakazane. W całości zostało otwarte dla zwiedzających dopiero w 1949 r.

Budowę rozpoczęto w 1406 r., kiedy na tronie zasiadł trzeci cesarz dynastii Ming – cesarz Yongle. W 1420 r. pałac był praktycznie gotowy i stolicę można było przenieść z Nankinu do Pekinu. Cały kompleks ma powierzchnię 720 000 m², jest otoczony potężnymi murami o wysokości 10 metrów i fosą o szerokości 52 metrów. W kierunku północ-południe ma 961 m długości oraz 753 m szerokości z zachodu na wschód. Zgodnie z chińską kosmologią obiekty cesarskie, a nawet miasta budowano na osi północ-południe. Wierzono, że symetryczne założenie całego kompleksu pałacowego czy miejskiego przyczyni się do stabilnych rządów. Wchodząc do środka Zakazanego Miasta przez główną bramę – Bramę Południową i idąc prosto w kierunku północnym, przejdziemy przez najważniejsze pawilony. Pomieszczenia znajdujące się po stronie wschodniej i zachodniej nie odgrywały ważnej funkcji. Zakazane Miasto było miastem w mieście składającym się z setek pawilonów, altan, korytarzy, sal, bram i wież. Porównywano je do chińskiej szkatułki, która za każdym otwarciem na nowo pokazuje swoje piękno.

Na terenie całego kompleksu, na każdym kroku, można spotkać różne symbole siły, potęgi, łaski, mądrości, szczęścia i długowieczności, które przedstawiały lwy, żółwie, jelenie, żurawie, motyle, kwiaty, owoce i ptaki. Dla władcy i jego rodziny najważniejsze było zdrowie oraz długowieczność dlatego nader często otaczano się symbolami, którym przypisywano moc długiego życia.

1. Chiwen

2. Dwuspadowy dach pokryty żółtą dachówką (kolor cesarski)

3. Wenshou 

4. Czerwony mur (kolor szczęścia)

5. Rzygacz w kształcie smoka

6. Pochylnia (rampa)

7. Trzypoziomowy taras.

Dziewięć – czyli długowieczność

Liczba dziewięć od dawna odgrywała ważną rolę w kosmologii chińskiej – to największa nieparzysta cyfra, która reprezentowała siłę męską i pozytywną yang. Była ona zarezerwowana dla cesarza. W opisach początku kraju najstarsza encyklopedia Chin opisuje rzeczywistość w oparciu o dziewiątki: „Niebo ma dziewięć pól, ziemia ma dziewięć regionów, państwo ma dziewięć gór, góry mają dziewięć przełęczy, a w morzach jest dziewięć wysp”. Co więcej, dziewiątka jest wymawiana podobnie jak długowieczność – jiu z tego względu wierzono, że otaczający się jej symboliką cesarz oraz jego najbliżsi będą żyć w zdrowiu i w szczęściu. Pokonają choroby, skrytobójców oraz różne przeciwności losu.

Do każdego pawilonu czy na dziedziniec zespołu pałacowego prowadziły ogromne, masywne bramy. O randze każdego z budynków świadczyła ilość błyszczących, złoconych bolców na bramie, które były ułożone w wielokrotność dziewiątki. Bramy prowadzące do rezydencji cesarskich posiadały aż 81 bolców. Były one ułożone w dziewięć rzędów po dziewięć bolców w każdym rzędzie. Wierzono, że iloczyn dwóch dziewiątek jest wyjątkowo szczęśliwą liczbą i sprawi, że cesarz oraz jego rodzina będą żyć długo i szczęśliwie. Co więcej, każdy kto sam będzie zwiedzać Zakazane Miasto, po ilości bolców na bramie będzie mógł określić rangę pawilonu. 81 bolców miały bramy cesarskie, 49 bolców bramy pałaców książąt lub wysokich rangą urzędników, 35 bolców bramy prowadzące do rezydencji następcy tronu i arystokracji. Odstąpienie od tych zasad było surowo karane, nawet śmiercią. Jednak jedna brama na terenie Zakazanego Miasta jest wyjątkowa – Brama Wschodniego Kwiecia, na której są umieszczone 72 bolce (osiem rzędów po dziewięć bolców). Dlaczego? Zgodnie z tradycją miejsce to było nazywane również Bramą Duchów, gdzie spoczywały ciała zmarłych władców przed oficjalną ceremonią pogrzebową. Według chińskiej kosmologii liczby nieparzyste kojarzono z pierwiastkiem yang oraz życiem, a parzyste z pierwiastkiem yin i śmiercią – aby zachować harmonię między życiem i śmiercią zdecydowano, że liczba bolców na tej bramie będzie o 9 mniejsza i dzięki temu zostanie zachowana krucha równowaga między yin i yang w postaci liczby 8 x 9 co da 72. Wierzono również, że w całym kompleksie jest 9999 pomieszczeń (choć w rzeczywistość było ich około 9000). Zgodnie z legendą, nie zdecydowano się na 10000 pokoi, aby nie obrazić Żółtego Cesarza, który w swoim pałacu miał 10000 pomieszczeń. Na koniec warto dodać, że dwie dziewiątki symbolizowały również dostatek, dlatego cesarski posiłek noworoczny składał się aż z 99 dań.

W czasie zwiedzania zachęcamy aby dokładnie przyjrzeć się poszczególnym bramom i samemu ocenić ich rangę.

Na zdjęciu brama z 81 bolcami prowadząca na dziedziniec wewnętrzny. W oddali Pawilonu Niebiańskiej Czystości.

W Zakazanym Mieście często występuję również symbolika liczby trzy, tym bardziej, że iloczyn dwóch trójek daje dziewięć. Trzy najważniejsze pawilony znajdujące się w zewnętrznej części kompleksu, z których rządzono całym cesarstwem oraz trzy pawilony w mieście wewnętrznym, które pełniły funkcję mieszkalną władcy i jego rodziny są umiejscowione na trzykondygnacyjnym tarasie. Kluczowe pawilony są na podwyższeniu, aby nie tylko nadać im monumentalny kształt, gdyż większość budynków nie była budowana na tarasach, ale również, aby magia dziewiątki w postaci trzech trójek spływała na cesarza.

Inną ważną liczbą jest pięć. Od zarania państwa chińskiego uważana za jedną z najważniejszych liczb chińskiej mistyki liczb. Odpowiada jej pięć kierunków świata (nasze cztery oraz środek), pięć barw, pięć zapachów, pięć smaków, pięć żywiołów czy pięć gatunków stworzeń itp. Piątka symbolizuje również harmonię i ma za zadanie łączyć i scalać. To dlatego w Bramie Niebiańskiego Spokoju, od której nazwę wziął słynny plac Tian`anmen znajduje się pięć przejść, w centralnej części Zakazanego Miasta przez główny kanał przerzucono pięć marmurowych mostków, ku cesarskiemu tronowi prowadzi pięć stopni, a każda łapa smoka ma pięć pazurów. Liczba pięć tak samo jak dziewięć jest wszechobecna w całym kompleksie.

Kolejnym symbolem długowieczności jest żółw – jeden z niebiańskich symboli, który również oznacza mądrość. Z tego względu przed Pawilonem Najwyższej Harmonii – najważniejszy pawilon w całym kompleksie, gdzie znajduje się tron cesarski, znajduje się odlany z brązu żółw. Wierzono, że przekaże on władcy nie tylko długowieczność, lecz również swoją mądrość. Obok żółwia dumnie stoi żuraw z brązu. Jego uniesione skrzydła stanowią przykrycie otworów, przez które można umieszczać w jego brzuchu pachnące kadziła i dzięki temu pełni funkcję wytwornej kadzielnicy. Ale dlaczego zdecydowano się, aby umieścić właśnie żurawia? W języku chińskim żuraw brzmi tak samo jak harmonia czyli he. Dla każdego władcy zachowanie harmonii w społeczeństwie było kluczowe, aby osiągać spokój i pokój. Wierzono, że właśnie posąg żurawia pomoże cesarzowi utrzymać rządy i społeczeństwo żyjące w harmonii.

Zdecydowanie najbardziej powszechnym symbolem władzy cesarskiej był smok, którego wizerunek można było spotkać praktycznie wszędzie – na sufitach, ścianach, parawanach czy też porcelanie. Był to atrybut władzy cesarskiej i tylko cesarz miał prawo do wykorzystywania jego wizerunku. Nieuprawnione posługiwanie się smokiem można było przypłacić nawet życiem. Tron cesarski był nazywany Smoczym Tronem. W przeciwieństwie do mitologii zachodniej, w Chinach smoki rzadko są przedstawiane jako wrogie bestie. Mogą być przerażające i bardzo potężne, jak cesarz, ale jednocześnie odbiera się je za łaskawe, przynoszące bogactwo i szczęście. Liczbą szczególnie często przypisywaną smokowi jest znów dziewięć – w tym kontekście symbolizuje ona spotęgowaną męską siłę (3 x 3).

Smok jest widoczny również w architekturze, na przykład w majestatycznych kamiennych dekoracjach tarasów, na których znajdują się trzy najważniejsze pawilony w mieście zewnętrznych i wewnętrznym kompleksu. Każdą z trzech kondygnacji tarasu otacza balustrada z białego marmuru rzeźbiona w smoki i feniksy, a w przerwach pomiędzy nimi, znajdują się marmurowe rzygacze w kształcie głowy smoka. Można odnieść wrażenie, że smoki obserwują cesarza w jego codziennych obowiązkach.

Smokiem i feniksem jest zdobiona kamienna pochylnia (rodzaj rampy), która znajduje się między podwójnymi schodami prowadzącymi do Pawilonu Najwyższej Harmonii. Pochylnia była zarezerwowana dla lektyki cesarskiej, gdyż sam cesarza bardzo rzadko chodził. Smok bardzo często występuje w parze z feniksem. Feniks, tak samo jak smok, jest niebiańskim stworzeniem, to królowa wszystkich ptaków. Jest symbolem gracji, piękna, sprawiedliwości i odrodzenia. Reprezentuje kobiecość i życiodajną energie yin. Razem ze smokiem są symbolem cesarza i cesarzowej, zjednoczenia kobiety i mężczyzny.

Spacerując po Zakazanym Mieście zachęcamy do szukania smoków w innych najróżniejszych pawilonach i altanach. Najpiękniejszy smok to Mur Dziewięciu Smoków we wschodniej części kompleksu. Z pewnością każdy go odnajdzie.

Na zdjęciu smok cesarski.

Bogata kolorystyka

Innym ważnym elementem całego kompleksu jest bogata symbolika kolorów. Dominującym kolorem jest żółty oraz czerwony, ale można również spotkać kolor niebieski, zielony oraz czarny.

Kolor żółty ma dla Chińczyka szczególne znaczenie. To kolor ziemi i Żółtej Rzeki, a w jej środowym biegu narodziła się cywilizacja chińska. To było centrum świata, centrum Chin – Państwo Środka. Kolor ten był odbierany bardzo pozytywnie, gdyż oznaczał sławę i rozwój. Co więcej, żółty – huang brzmi tak samo jak cesarz, dlatego właśnie kolor żółty jest kolorem cesarskim i wcześniej był zarezerwowany tylko dla władcy. Tylko cesarz mógł nosić żółte szaty z wyszytym wizerunkiem smoka czy używać złotej zastawy stołowej. Gdy budowano Zakazane Miasto zdecydowano, że dachówka na wszystkich pawilonach będzie koloru żółtego, gdyż będzie nawiązywać do cesarskiego charakteru całego kompleksu. Jednak zrobiono małe odstępstwo. Wyjątek stanowi dachówka Biblioteki Cesarskiej, która jest koloru… czarnego. Wierzono, że kolor ten, który utożsamiany był z żywiołem wody uchroni Bibliotekę przed pożarem. I faktycznie, nie zachowały się żadne zapiski mówiące, że Biblioteka Cesarska spłonęła, choć inne pawilony było trawione przez ogień wielokrotnie.

Innym ważnym kolorem w całym kompleksie jest czerwony. Kolor żywiołu ognia i południa – kolor szczęścia, sukcesu i dobrej passy. Tradycyjny strój weselny panny młodej jest szyty z czerwonego materiału, a restauracje ozdabiano czerwonymi latarniami. Właśnie dlatego mury oraz pawilony mają ściany czerwone, aby życie władcy było przepełnione szczęściem.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że niektóre cegły są koloru zielonego. Zielony to kolor bogactwa, płodności, regeneracji i nadziei. Zielony oznacza również czystość i porządek. To kolor wewnętrznego spokoju, symbolizuje spokój i opanowanie, które powinien posiadać każdy władca.

Dekoracje dachów

Wygięte, dwuspadowe, bogato zdobione dachy stanowią jeden z najbardziej charakterystycznych elementów architektury chińskiej. Pokryte żółtą ceramiczną dachówką wprowadzają zwiedzającego w magię Chin cesarskich. Na ich szczycie z lewej i prawej strony można zobaczyć chiwena - mitologicznego syna smoka. I znów mamy nawiązanie nie tylko do smoka, ale również do dziewiątki, gdyż chiwen był jego jednym z dziewięciu synów. Zgodnie z wierzeniami pełnił on podobną funkcję jak czarny kolor dachówki w Bibliotece Cesarskiej – miał strzec przed pożarami. Z tego względu często był przedstawiany jak stwór pokryty rybią łuską. Wiara w nadprzyrodzone moce chiwena została zapożyczona przez budowniczych w Japonii, którzy również umieszczali go na szczytach dachów.

Istotnymi elementami zawierającymi głęboką symbolikę są również dekoracje dachów w postaci zwierząt (wenshou) występujących na ich krańcach. Identyczne dekoracje można spotkać również w niektórych świątyniach oraz w najważniejszych gmachach państwowych. Im więcej zwierząt tym ważniejszy budynek. Najwięcej, bo aż dziewięć zwierząt oraz jednego nieśmiertelnego strażnika hangshi, ma dach Pawilonu Najwyższej Harmonii. Jak wspomniano, w okresie cesarskim był najważniejszym pawilonem w Zakazanym Mieście. Dach Pawilonu Niebiańskiej Czystości, który był apartamentem prywatnym czterech ostatnich cesarzy ma dziewięć zwierząt (bez hangshi). Pawilon Ziemskiego Spokoju, który w okresie dynastii był używany jak główna sypialnia cesarzowej, ma siedem zwierząt. Budynki nie pełniące żadnej funkcji miały tylko jedno zwierzę. Będąc w Zakazanym Mieście wystarczy policzyć zwierzęta na krańcach dachów, aby samemu ocenić rangę pawilonu.

Na zdjęciu zwierzęta zdobiące dach (wenshou)

Mam nadzieję, że przedstawiając Państwu najważniejszą, unikatową symbolikę Zakazanego Miasta poczuli się Państwo zachęceni do zobaczenia i doświadczenia magii tego miejsca. Z przyjemnością zapraszamy Państwa do tej przygody z naszym biurem podróży. Nasi piloci z pasją i zaangażowaniem wprowadzą Państwa w tajemniczy klimat symboliki Chin (Zakazanego Miasta).

Tekst: Piotr Rogalski